Polémica entre Revista Gallega e La Emancipación, en novembro e decembro de 1902
A finais de 1902, as páxinas de dúas publicacións coruñesas, a revista semanal Revista Gallega: Semanario de literatura e intereses regionales, de carácter rexionalista, e do semanario obreiro La Emancipación, viven unha polémica ao fío do amor libre.
A estrañeza acerca da idea da unión libre de dúas persoas á marxe do establecido polo dereito canónico e o dereito civil non era algo novo nas páxinas da prensa galega, tanto na máis conservadora como na que presumía de liberal, como teremos ocasión de ver.
Xa coa visita da libertaria Teresa Claramunt a Cádiz, o xornal El Eco de Santiago, no seu número de 6 de outubro de 1902, salienta da súa intervención no mitin celebrado na localidade gaditana as súas palabras ao respecto do amor libre:

No que atinxe á controversia na prensa coruñesa de 1902, comeza a secuencia coa celebración nos salóns do recentemente creado Centro de Estudos Sociais “Germinal” da unión libre entre dous traballadores da cidade, o día 23 de novembro de 1902.
Non sabemos se era a primeira destes actos que tiñan lugar na cidade. Algúns medios da prensa da época falan de alomenos dúas unións anteriores, unha delas a que tería a Ricardo Cotelo, coñecido militante anarcosindicalista, como protagonista:

Sen embargo, como veremos máis adiante, o xornal coruñés La Voz de Galicia, dí que é o primeiro acto deste estilo na cidade.
No xornal coruñés El Noroeste, no seu exemplar de 25 de novembro de 1902, unha nova breve recolle a unión libre dos compañeiros co seguinte texto:
EL AMOR LIBRE
Celebrose el domingo en el local que ocupa Germinal la anunciada unión libre de uno de los asociados con una joven obrera.
La concurrencia fue muy numerosa, predominando entre ella las mujeres.
Comenzó el acto explicando el presidente el objeto que allí les congregaba, que no era otro que el de celebrar una unión libre, prescindiendo en absoluto de las formalidades rituales establecidas para tales casos.
Los contrayentes hallábanse confundidos con el público, sin que durante la celebración del acto se hubiesen dado a conocer.
El acto se redujo a la lectura de varios trabajos ensalzando el amor libre y al discurso-resumen del presidente, explicando la teoría sustentada por los contrayentes.
Pola súa banda, outro xornal coruñés La Voz de Galicia, anunciaba no seu exemplar de 25 de outubro de 1902 unha ampla crónica para o día seguinte por mor da falta de espazo:

Tal e como tiña anunciado, La Voz de Galicia publica na portada do seu exemplar do 26 de outubro de 1902, unha crónica do acto celebrado en “Germinal” do domingo anterior, día 23 de novembro:
“GERMINAL”
UNA UNIÓN LIBRE
(El centro de estudios sociales Germinal B.L.M. al Señor Director de LA VOZ DE GALICIA y tiene el honor de invitarle a la velada filosófica que, con motivo de la Unión libre de dos compañeros, (socio él de este centro) tendrá lugar el domingo 23.)
El salón de Germinal, amplio y bien surtido de banquetas, fue escasísimo anteayer para el golpe de “compañeros” que acudió, requerido por una invitación verdaderamente extraordinaria.
El acto de anoche era el primero que en La Coruña se ofrecía a los que gustan de los radicalismos que entraña la teoría libertaria, y no es mucho que la expectación correspondiese a lo raro del suceso.
Había en el salón numerosas compañeras, a cual más guapa, mucho antes de dar comienzo la velada filosófica.
¿Quién era la novia?
Esto se preguntaban los que iban entrando
La presencia del inspector jefe de policía produjo un tanto de zozobra.
¿A qué iba allí?. El gobernador se había enterado de que trataba de realizarse un acto excepcional y dió ciertas órdenes al señor Pepín.
-¿…?
-¡Cá! No, señor. No hay ceremonia alguna.
Se trata sólo de una conferencia acerca del amor libre, y pensar otra cosa sería una felonía.
-¿…?
-Sí, eso dirían, porque había muchos que pensaban solazarse con un espectáculo nunca visto; pero V. verá por sí mismo que no hay nada de eso.
Comenzó la velada.
Los periodistas tomamos asiento donde buenamente pudimos, y siguió siendo una incógnita para nosotros, como para casi todo el resto del público, la pareja de recién unidos con arreglo a los cánones libertarios.
A nuestro lado había un anciano compañero, comunicativo él, que presumiendo de erudito nos recordaba aquella hermosa poesía de Curros Enríquez, titulada Unha boda en Einibó”, y disertando sobre ella dijo más de una vez: ¿y os noivos?…¡nin c’un candil!.
En la mesa colocada en el escenario están el compañero Sanjurjo, presidente, otros compañeros y un inspector de policía.
Sanjurjo declara abierta la sesión, manifestando que el objeto de ésta es sencillamente el de desarrollar en una a modo de conferencia a cargo de varios compañeros, el tema El amor libre.
Dice que dos compañeros han acordado unirse libremente prescindiendo de formulismos que ellos rechazan, porque, además de tontos, riñen con la libertad de conciencia.
Explica lo que se entiende por amor libre, diciendo que la unión efectuada en su virtud, ya sea permanente, ya transitoria, radica en el fuero interno de quienes la acuerdan.
Truena contra la prensa, en parte de la cual ha creído ver, al dar cuenta del acto que se preparaba, algo así como sonrisas burlonas.
El compañero Taboada lee un discruso escrito por el compañero Lores.
Este canta al amor libre, reñido a su entender con la investidura del sacerdote y la del juez.
Ensalza el amor natural, sin las trabas odiosas ni las obligaciones ni los mandatos que originan los matrimonios desiguales.
Habla del despotismo masculino, fustigándolo.
Combate a los maridos viciosos que maltratan brutalmente a sus mujeres.
Dedica a éstas sentidos párrafos, encomiándolas como compañeras y como madres.
Cree que la unión libre es la más perfecta de todas, y procura demostrarlo.
El público no toma bien la sustancia a este trabajo. Por eso son tibios los aplausos que suenan al terminar su lectura.
Habla luego el compañero Morani.
Es italiano, tipo fino, viste bien y su acento no ha perdido el dejo del país de donde procede.
Lee con viveza extraordinaria un breve discurso de tonos enérgicos, diciendo que el matrimonio legal es una cadena perpétua sin esperanza de indulto, y que por el contrario el matrimonio libre es el más perfecto de todos.
Al terminar es muy aplaudido.
Sigue el compañero Cebrián.
Comienza saludando a los nuevos esposos.
Dice que la unión libre es la verdadera base de la sociedad, porque teniendo por principio una corriente de simpatía mutua, afirma los afectos y procura el medio de que las generaciones no sean fruto de uniones violentas.
Extiéndese en consideraciones para demostrar que “es ridícula pantomima la que realizan los que están investidos de un hábito sacerdotal en representación del Creador.”
Combate el matrimonio canónico, y canta con entusiasmo a la mancebía, estado, a su entender, el más lógico.
Defiende calurosamente a la mujer como cónyuge.
Termina exhortando a los concurrentes a que imiten el ejemplo de los que se han unido espontáneamente.
El compañero Sanjurjo resume.
Dice que el acto no se prolonga porque dificultades de cierto orden han impedido que otros compañeros tomen parte en él.
Termina afirmando que la unión libre es la más lógica, y que si fuese mujer no aceptaría el yugo matrimonial que las leyes autorizan.
Al dar fin al acto suena una voz en uno de los ángulos de la sala:
-¡Muchas gracias compañero Sanjurjo!¡Muchas gracias a todos!
Es el novio. Un joven, muy joven, 20 años a lo sumo. Apenas apunta el bozo en su labio.
¿Y ella? También la descubrimos. Es una rubita de una edad próximamente igual a la del libre cónyuge, guapa, seriota, con todas las trazas de una persona formal.
La concurrencia a Germinal desfila por la ancha escalera.
Hay quien dice que las demoledoras doctrinas de la velada causarán gran efecto.
-Y esto -dice filosóficamente uno- podrá apreciarse pronto. No puede prescindirse en absoluto del Registro civil…

Como se deriva da controversia resultante, un dos asistentes ao acto foi Xosé María do Carme Galo Salinas Rodríguez, xornalista e escritor (ver ao final da entrada unha breve reseña biográfica) quen publica o domingo seguinte do acto (30 de novembro de 1902) un moi extenso artigo ao respecto na revista da súa propiedade e da que exercía como director, a Revista Gallega: Semanario de literatura e intereses regionales.

Do extenso artigo, salientamos un parágrafo que semella reflectir claramente o seu pensamento e o seu modelo de sociedade, así como acerca do papel que han de ter as persoas fronte ao estado (cumplir a lei que o vixila, non alterar o “comercio de las gentes”, pagar impostos, enviar aos fillos ao exército… ata finalmente ser soterrado dun xeito “higiénico”):
¿Puede un ciudadano que nació y vive en un Estado que se rige por leyes,—y sea cual fuere su sistema de gobernarse, ya monárquica ó ya democráticamente—, puede, decimos, evadirse del cumplimiento de aquellas leyes? Y apelando, por el momento, al sentido común y á la razón natural hemos sacado esta consecuencia rotunda é inapelable: ¡Nó…!
Y no puede—y de si debe no tratamos, puesto que el deber en este asunto concreto no obliga – porque aunque en el uso de su libérrima voluntad quiera emanciparse á los imperios de la ley, la ley lo vigila y le sigue siempre, y sean cuales sean las ideas del ciudadano aludido, le impone sus mandamientos y ordenaciones, y del mismo modo toma nota de sus hijos, aún sin los padres quererlo, para que á su tiempo paguen á la patria el tributo de quintas, que cuida de que su comportamiento en el comercio de gentes sea correcto, como le hace efectivas las contribuciones que pesan por igual y relativamente sobre todos, y aun al morir, por razones, ya que no de humanidad, de higiene, se hace cargo de su cadáver y le da sepultura: luego, queda demostrado que esa emancipación social es un mito y que para llegar á la perfectibilidad con que sueñan,—sin hacer nada por conquistarla— los librepensadores, sería necesario ser ángeles purísimos y no hombres imperfectos, rebeldes y llenos de debilidades, dudas, flaquezas y perversidades.
O texto completo do artigo “El amor libre” de Galo Salinas, asinado coas súas iniciais G.S.R., pode ser lido na Revista Gallega, 30 de novembro de 1902 en Galiciana – Biblioteca dixital de Galicia.
Unha semana despois, no seu exemplar de 6 de decembro de 1902, o semanario obrero La Emancipación publicaba unha columna máis breve daba resposta ao artigo de Salinas.

La Emancipación comenzou a súa andaina o 1º de maio de 1900, como publicación mensual da Sociedade de Carpinteiros “La Emancipación” dirixida por Juan Antelo. A consecuencia dos sucesos represivos da folga de 1901 foi suspendida a súa publicación e Antelo marchou ao exilio. No mes de setembro de 1902, xa como “Órgano oficial de las Sociedades de Resistencia” da Coruña e con periodicidade semanal, volve a sair do prelo nunha segunda época con domicilio na rúa do Orzán 68 baixo da Coruña, e co xastre José Sanjurjo no seu equipo de redacción en representación da sociedade de xastres.

A resposta publicada en La Emancipación consistiu nunha columna titulada “A La Revista Gallega“, un texto asinado polas iniciais J.S. (que poderían corresponder ao propio José Sanjurjo, o primeiro presidente de Germinal):
A “La Revista Gallega”
En el número de este periódico correspondiente al domingo último, hemos leído un artículo titulado “El Amor Libre”, a propósito de la velada celebrada en el Centro “Germinal” en la que se desarrolló -o intentó desarrollar, como dice el semanario regionalista- el tema que le sirvió de epígrafe, con ocasión de celebrarse la unión libre de una enamorada pareja.
En el citado artículo se hace la crítica de las ideas de libertad en materia de amor y se ensalza la unión legal, ya canónica o ya civil, aunque esta sólo de pasada y por aquello de que la autoriza la ley.
Facilísimo nos sería refutar tal artículo y demostrar que tiene más razón de ser la libertad más completa posible que sea en el orden de los sentimientos que en otro alguno, aunque en todos nos precisa a los que queremos vivir la vida íntegra, y más fácil aún criticar el matrimonio legal poniendo de relieve sus defectos hasta no dejar nada de él en pie; pero como no queremos perder el tiempo en vano quisiéramos antes que el colega nos manifestase si con buena fe pretendió criticar las ideas en la velada sustentadas y con la misma sostendrá la polémica que entablaremos al replicar a su artículo.
Tenemos la persuasión de que ni el señor G.S.R. que lo firma nos convencerá, porque nos parece estar seguros de que nuestras razones son indestructibles, ni nosotros le convenceremos a él porque las preocupaciones sociales pesan cual losa de plomo sobre las conciencias adaptadas a las viejas teorías, o viejas costumbres, porque no hay tales; pero si está dispuesto a seguirnos en buen terreno el público sin prevenciones que lea sacará algo útil, y esto siempre es conveniente.
¿Aceptará nuestra humilde cuanto sincera invitación el señor G.S.R.?

No número seguinte de La Revista Gallega, 14 de decembro de 1902, nun artigo sen sinatura, recollese o reto de debater plantexado nas páxinas do semanario obreiro, baixo o mesmo título “El Amor Libre”, có seguinte contido:
La Emancipación, semanario obrero, toma nota en su último número del artículo que hemos publicado con el epígrafe que encabeza estas líneas, y nos invita a que contendamos con él sobre el alcance y significación del amor libre y del matrimonio libre.
Pero a continuación del reto viene el siguiente párrafo: “Tenemos la persuasión de que ni el señor G.S.R. que lo firma (el artículo) nos convencerá,… ni nosotros le convenceremos a él…”
Luego, en buena lógica, huelga toda discusión si se cuenta de antemano con la incredulidad y la resistencia a rendirse a lo razonable y a lo evidente, según en el fragmento copiado se manifiesta.
Hay que tener, por lo menos, sindéresis, a falta de otras cualidade impuestas en toda polémica de buena fe.
No obstante, a fuer de complacientes aceptamos el reto con una modificación.
Toda polémica por la prensa se hace monótona e interminable, sobre todo si es sostenida por dos periódicos que solo ven la luz semanalmente.
Como la palabra hablada llega más directamente al alma y al entendimiento que la escrita, que no todos pueden apreciar, proponemos al ciudadano J.S. que organice un mitin de controversia en local apropiado a donde pueda concurrir libremente quien lo desee; pero que no sea la plaza taurina ni el que ocupa la sociedad de estudiso sociales Germinal, porque allí asisten en su mayoría sectarios de las ideas de La Asociación, y por lo tanto prevenidos e inconvencibles.
Entonces discutiremos con él.
Pero le advertimos que de aceptar, vaya con sus armas bien templadas, porque nos proponemos atacarle rudamente parapetados tras el escudo de la razón, de la moral y de la cultura.
Non coñecemos a resposta que apareceu nas páxinas do seguinte número de La Emancipación, pero podemos deducir do que lle responde La Revista Gallega en datas posteriores, que propón para a realización do debate o local do Centro de Estudos Sociais “Germinal” ou, se non fose aceptado, facer a controversia a través das páxinas dos periódicos respectivos.
A proposta é rexeitada no exemplar de 28 de decembro de 1902 de La Revista Gallega de novo cun artigo sen sinatura, que da por rematada a controversia co seguinte párrafo:
No contestaremos ya más á lo que nos replique La Emancipación porque, lo repetimos, los argumentos que tenemos para reputar sus sofismas y utopias, que aprendieron en libros perniciosos, no podemos confiarlos á las columnas de un periódico. Cuando quiera controvertir con nosotros en público, tal y como
se lo hemos propuesto, ya que á él y no á nosotros le conviene defender teorías que combatimos, búsquenos, que á toda hora, sin temor ni prejuicios, estaremos á su disposición.


A texto completo deste último artigo no exemplar de 28 de decembro de 1902 de La Revista Gallega, pode leerse en Galiciana – Biblioteca Dixital de Galicia.
O semanario obreiro La Emancipación vería suspendida a súa publicación aos poucos meses desta controversia, en abril de 1903.


Galo Salinas
Naceu na Coruña en 1852 pero marchou moi novo ao Uruguai a onde exerceu de comerciante baixo a protección de José Williman Lugrís que, malia ao apelido era oriundo de Mera (Oleiros) e sua dona Antonia González Otoño, natural de Caión. Tralo seu regreso á Galiza, abandonou pronto a docencia que tiña como mestre en Pontedeume para exercer varios cargos oficiais (Secretario do Instituto de Segunda Enseñanza, Auxiliar de Estatística…) e para se dedicar ao xornalismo.
Fundou en 1881 a Asociación Regionalista de Galicia, e no 1895 funda a Revista Gallega, semanario que fai de voceiro da Liga Gallega. Formaba parte da tertulia da Cova Céltica, xunto a un grupo de intelectuais galeguistas.
Malia que foi nomeado en 1905 membro da Real Academia Galega, da que foi o primeiro arquiveiro/bibliotecario, pronto marcha para Madrid como chanceler da embaixada do Urugai, por designación do presidente daquela República, Claudio Williman González, fillo dos seus antigos protectores.
Ademaís de escritor de obras teatrais como Filla, é fundador da Escuela Regional Gallega de Declamación. Tamén escrebe o primeiro estudo teórico sobre teatro galego, titulado “Memoria Acerca de la Dramática Gallega”. Morre na Coruña en 1926
José Sanjurjo
Para coñecer a vida de José Sanjurjo é imprescindible a lectura do recollido no artigo “Tres voces proletarias coruñesas” de Carlos Pereira Martínez e Ana Romero Masiá, publicado na revista Nalgures, da Asociación Cultural de Estudios Históricos de Galicia, Tomo VI, do ano 2010.









Deixar un comentario