Malia uns tímidos comezos da industrialización nas décadas anteriores, debido á chegada do ferrocarril e á mineiría principalmente, a principios do século XX, a comarca de Valdeorras era fundamentalmente agraria de gandeira, sendo gran parte da súa poboación sinaladamente dependente do cultivo da vide e maila producción vinícola.
Sen embargo, no ano 1882, unha praga, a filoxera, invadiu tamén os viñedos de Valdeorras, destruíndo máis de 1.000 hectáreas en poucos anos. Así o recolle o xornal El Eco de Galicia, no seu exemplar de 23 de xullo de 1890:

El Eco de Galicia diario de la tarde – Num 1241 – 23 de xuño de 1890
En novembro dese mesmo ano de 1890, nunha exposición veciñal ao goberno, solicítase por tal motivo a exención de impostos, como recolle o xornal lucense El Regional nun anuario de novas publicado no exemplar do 20 de febreiro de 1891

El regional diario de Lugo – Nº 2449 – 20 de febreiro de 1891
A pobreza é xeralizada e a situación agrávase, como noutras cidades e vilas da Galiza (ver as entradas “O “Motín dos Consumos”, na Coruña, en 1886” neste mesmo espazo web), co cobro do Imposto de Consumos, que gravaba os bens de primeira necesidade e que habitualmente era arrendado polos municipios a empresarios sen escrúpulos, sumado a outras cargas e impostos que obrigan as clases populares a caer nos empréstitos que, con usura, acaban por endebedar irremediablemente ás familias.
A situación é terrible, e así o recolle a propia prensa da época, como no xornal lucense El Eco de Galicia, no seu exemplar do 31 de xaneiro de 1888:

El Eco de Galicia diario de la tarde – Nº 548 – 31 de xaneiro de 1888
As protestas contra este gravamen e outros semellantes, imposibles de satisfacer, que endebedaban ás familias labregas ata facerlles perder as súas poucas propiedades e ser desafiuzados das súas vivendas polo cobro das débedas en vía de apremio, comezaron xa a finais do século XIX.
Temos novas de concentracións en Xagoaza, Pobra, Castro, Vilanova, Viloira, O Barco, … todas elas da comarca de Valdeorras.

El Correo – Ano XII – Nº 4205 – 16 de outubro de 1891
Mais, parece que nen sequera coa incautación de propiedades en vía de apremio era vencida a resistencia popular ao cobro duns tributos que deixaba ao pobo en aínda máis situación de miseria e necesidade:

El lucense diario católico de la tarde – Nº 4263 – 11 de abril de 1899
Como temos visto en anteriores entradas de Memoria Libertaria na Galiza (ver as entradas “O “Motín dos Consumos”, na Coruña, en 1886” neste mesmo espazo web), as protestas e motíns contra este imposto foron desenvolvéndose en moitas cidades e vilas galegas. Por exemplo, en 1891, en Rairiz de Veiga, preto de Xinzo de Limia, como recolle o xornal La Monarquía, no seu exemplar de 5 de decembro de 1891:

De feito, no ano 1892, prodúcese un motín na propia cidade de Ourense, que será obxecto dunha entrada propia este espazo web, que aparece así recollida na prensa:
“Las vendedoras de la plaza de abastos se amotinaron esta mañana, resistiéndose a pagar los diez céntimos de peseta que se les exigían por derechos de puesto público.
Dando desaforadas voces, silbando y descargando sobre el recaudador y los agentes municipales una nube de pepinos y tomates, han promovido el gran escándalo, hasta que los encargados de la recaudación tomando a broma el motín y procediendo con laudable prudencia, se retiraron.
Momentos después recorrieron las calles en manifestación tumultuosa, seguidas de un gran número de muchachos.
Asaltaron los fielatos, inutilizaron las básculas, derribaron las casetas y después de rociarlos de petróleo, prendieron fuego a los fielatos del Campo de la Feria, Posío y puente de los Pelamios. La báscula de este fielato ha sido arrojada al río Barbaña.
Una hora más tarde, lo que se creía un motín de revendedoras y niños, sin otras consecuencias que el natural escándalo, revistió las imponentes proporciones de un conflicto de orden público.
El señor gobernador, que al tener conocimiento de lo que ocurría salió a la calle, procuró calmar a los amotinados excitándoles a que desistiesen de su actitud y prometiéndoles atender sus reclamaciones.
Lejos de ser atendido, la tremenda gritería no dejaba oir las palabras del señor Carballido Bugallal.
Una nube de piedras cayó sobre el grupo que formaban las autoridades.
Las escasas fuerzas de la guardia civil acuarteladas en la capital ocuparon los fielatos para custodiar los fondos y efectos.
En la casa Ayuntamiento y en el Gobierno militar se establecieron retenes con las fuerzas de Murcia que guarnecen la plaza.
Al mismo tiempo reforzose la guardia de la cárcel correccional.
La inmensa mayoría de los amotinados, cuyo número aumentó considerablemente con algunos paisanos que acudieron de los pueblos inmediatos, situose en la Huerta del Concejo.
Algunos muchachos aparecieron llevando banderas rojas.
Por momentos crecían la confusión y el tumulto.
Los amotinados obstinábanse en prender fuego al fielato central, iniciando un movimiento de avance, a pesar de custodiar aquel punto una sección de la guardia civil.
La fuerza pública vióse arrollada, y, según se dice, parea no sucumbir pretendió atemorizar a los revoltosos haciendo algunos disparos.
Una bala atravesó el cráneo del médico D. Arturo de la Torre, que presenciaba los sucesos desde un balcón, dejándole muerto en el acto.
La triste noticia propagose rápidamente por la capital, produciendo una dolorosísima impresión.
El médico Sr. de la Torre gozaba de generales simpatías y era de todos querido por sus inestimables prendas de carácter.
Desde aquel momento, la más profunda consternación apoderose del vecindario: cerrándose los comercios y las tiendas, y por todas partes no se oían más que ayes, lamentos y gritos de angustia.
La situación de ánimo en que nos encontramos no nos permite juzgar los hechos sobre los que, por otra parte, circulan versiones contradictorias.
Nos limitamos, pues, a reseñarlos a grandes rasgos.
Dícese que las autoridades han telegrafiado pidiendo a la Coruña, Vigo y Pontevedra refuerzos de tropa.
El conflicto crece, y si no se conjura pronto, no será difícil que ocurran graves trastornos que lleven al desamparo y el luto a muchas familias.
-Acabamos de saber que sin que pudiera evitarlo la guardia civil, han prendido fuego al fielato central.
Desde nuestra redacción se ve una densa nube de humo negro.
-A la hora de cerrar este número, la situación se empeora. Los grupos aumentan.
Por la alcaldía se ha publicado un bando aconsejando al pueblo calma y prudencia, y manifestando que no hay razones que justifiquen el motín, por cuanto no se han aumentado los impuestos.
La Correspondencia de España: diario universal de noticias – Ano XLIII – Nº12578 – 13 de setembro de 1892, recollendo informacións do xornal ourensán El Eco do día anterior, 12 de setembro.
As protestas populares van estendéndose pola provincia enteira, como vemos no caso de Ribadavia, en 1895:

El Diario de Galicia: periódico católico e independiente – Ano V – Nº 1276 – 27 de xullo de 1895
En Valdeorras, a situación empeora tras unhas importantes tormentas e inundacións que teñen lugar no ano 1895 e a poboación continúa a resistir na negativa ao pago dos tributos.
Nalgunhas aldeas e pobos os axentes de cobro dos impostos municipais son rexeitados polos labregos co uso da forza:

El Eco de Navarra (antes de Pamplona). Periódico liberal y defensor de los intereses de la misma – Época Segunda – Ano XXII – Nº 5677 – 19 de xullo de 1896
Ao ano seguinte, a totalidade da corporación municipal de O Barco amenaza con presentar a súa dimisión de non recibir tropas para vencer a resistencia do pobo e lograr cobrar o imposto, como recolle o xornal El Eco de Santiago, no seu exemplar de 23 de decembro de 1896:

Esta demanda de “fuerza armada” é finalmente atendida pola autoridades militares, como recolle o xornal La Correspondencia de España nun pequeno breve do seu exemplar de 22 de xullo de 1897:

La Correspondencia de España : diario universal de noticias – Ao XLVIII – Nº 14412 – 22 de xullo de 1897
Tamén o semanario Follas Novas faise eco da chegada a Valdeorras de novos axentes (delegados de apremio) que acompañados de forzas represivas estarán encargados de facer efectivo o cobro dos tributos:

Follas Novas: semanario gallego – Ano I – Nº 25 – 21 de novembro 1897
Sen embargo, nen a presencia de forzas armadas e Garda civil impiden que os homes e mulleres continúen a enfrontar a pobreza con resistencia:

El norte de Galicia: diario político y de información (Lugo) – Nº 149 – 31 de xullo de 1901
Así as cousas, era doado de supor que a situación acabaría nun novo motín popular e na conseguinte represión a mans do exército.
E tal feito sucede no pequeno pobo de Mones, no concello de Petín, no último día de xaneiro de 1902:

El norte de Galicia : diario político y de información (Lugo) – Nº 250 – 01 de febreiro de 1902
Os feitos acontecidos o 31 de xaneiro de 1902 en Mones, serán obxecto da seguinte e última entrada desta serie “Valdeorras, terra de motíns no paso do século XIX ao XX”









Deixar un comentario